Biografie bywają albo wielkimi cegłami, albo rozbudowanymi wpisami z Wikipedii. Moim zamierzeniem było napisanie książki „środka”, omawiającej całe życie Piłsudskiego, ale ciekawej i wciągającej. Takiej, którą dobrze się czyta.

Rozmowa z Maciejem Gablankowskim, autorem książki Piłsudski. Portret przewrotny

Czy jest jeszcze coś, czego nie wiemy o Józefie Piłsudskim?

Maciej Gablankowski: Paradoksalnie najbardziej zaskakuje prawda. A może raczej, żeby nie używać górnolotnych słów, fakty. Piłsudski jest postacią, wokół której narosło tyle legend i mitów – zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych – że często najbardziej podstawowe informacje są odkryciem. Gdy rozmawiam o nim z przyjaciółmi, często słyszę pytania, które – choć wiem, z czego wynikają – zaskakują mnie. Na przykład: Czy Piłsudski był katolikiem? Czy był Polakiem? Czy zanim został marszałkiem, był generałem? Dlaczego nie był na pogrzebie żony? Czy to prawda, że był japońskim i austriackim agentem? Czy doszedł do porozumienia z Leninem? Czy to prawda, że złożył dymisję zaraz przed Bitwą Warszawską? Czy był leczony psychiatrycznie? I wiele jeszcze innych. Okazuje się, że sporo osób jest ciekawych, a nie wie, jak swoją ciekawość zaspokoić. Niestety w tym przypadku wpisywanie pytania w Google nie wystarcza. Stąd wziął się pomysł na książkę.

Temat dojrzewał we mnie od lat. Mój ojciec, rocznik 1933, zawsze twierdził, że jego najwcześniejszym wspomnieniem jest pogrzeb Piłsudskiego. Opowiadał o niesamowitej aurze, jakichś nieprzeniknionych ciemnościach i dziwnych chmurach na niebie. Traktowaliśmy to raczej z humorem.

Po latach ze zdziwieniem odkryłem, że dokładnie tak wspominają ten dzień dorośli uczestnicy pogrzebu. U mnie w domu zawsze był jakiś portret Piłsudskiego – malował je amatorsko właśnie mój tata. Zainteresowanie Piłsudskim było dla mnie czymś naturalnym. Uwielbiam na przykład książkę Józefa Piłsudskiego Rok 1920, którą wydano razem z książką Pochód na Zachód Michaiła Tuchaczewskiego. Od zawsze chciałem coś o Piłsudskim napisać.

Co to będzie, zrozumiałem dopiero, gdy koleżanka poprosiła mnie o polecenie książki, która byłaby biografią Piłsudskiego „dobrą do czytania w tramwaju” – jak to określiła. Myślałem, że będę jej w stanie podać z dziesięć takich tytułów, ale okazało się, że nie. Jest mnóstwo książek o Piłsudskim, ale biografie bywają albo wielkimi cegłami, albo rozbudowanymi wpisami z Wikipedii. Moim zamierzeniem było napisanie książki „środka”, omawiającej całe życie Piłsudskiego, ale ciekawej i wciągającej. Takiej, którą dobrze się czyta.

Lubisz swojego bohatera?

M.G.: Chyba nie umiałbym napisać książki o kimś, do kogo nie czuję sympatii. Bez tego trudno wczuć się w czyjąś sytuację. Jest wiele spraw i czynów, za które go podziwiam, i równie wiele takich, które uważam za odrażające i złe. Gdybym miał jednak odpowiedzieć: tak albo nie, to pewnie, nie bez wahania, wybrałbym „tak”.

Piłsudski miał wiele twarzy. O której z nich piszesz w swojej książce i która jest ci szczególnie bliska, fascynuje cię?

M.G.: No cóż, „Ogry są jak cebula. Mają warstwy” – głosi pewna ludowa mądrość. Rzeczywiście Piłsudski miał wiele twarzy. Twarz zresztą jest dobrą metaforą. Widać na niej to, co chcemy pokazać, jest elementem jakiejś autokreacji, ale jest też na niej wiele rzeczy, na które nie mamy wpływu. Chociażby upływ czasu. Szczególnie, jeśli obserwuje się kogoś twarz latami. I tak jest też w przypadku Piłsudskiego. Przykładowo, zaraz po utworzeniu Legionów, postanowił zgolić brodę, zostawił sobie tylko, nieco staropolskie, sumiaste wąsy. Na wielu późniejszych zdjęciach – mimo tych zawadiackich wąsów – widać, jakie ślady na twarzy zostawia wojenne życie.

Pewnie dlatego ten portret znajduje się na okładce mojej książki. To twarz człowieka porywającego się z motyką na słońce. Jeśli weźmiemy pod uwagę liczebność kadrówki, może 150 osób wymaszerowało z Oleandrów, oraz to, że w Legionach służyło w czasie ich największej liczebności może kilkanaście tysięcy osób, i porównamy te liczby z milionowymi armiami toczącymi wojnę na całym świecie, to zrozumiemy, jak szaleńcze było to przedsięwzięcie. Oczywiście piszę nie tylko o tej twarzy, ale też o wielu innych obliczach Piłsudskiego. Nie wszystkich sympatycznych.

Co jest dla ciebie najbardziej kontrowersyjne w postaci Piłsudskiego?

M.G.: Ciągle spieram się sam ze sobą o różne interpretacje jego słów i czynów. Wystarczy spojrzeć na dowolny artykuł o nim w internecie, żeby stwierdzić, że nie jestem w tym osamotniony. Ale co jest najbardziej w nim kontrowersyjnego? Dla mnie osobiście jego rola w okresie dyktatorskich rządów. Kompromitują go w tym czasie mniej konkretne decyzje, a raczej ich brak, oraz ludzie, którymi się otoczył, i ich czyny, które akceptował. Bardzo niewiele z nich naprawdę przysłużyło się Polsce, a wiele przyniosło straszne konsekwencje. Choćby polityka względem Ukraińców.

Czym ta książka różni się od innych biografii Marszałka?

M.G.: Wcale nie jest ich na rynku tak dużo – zaledwie kilka, szczególnie tych napisanych w ostatnich latach. Moja książka jest dość krótka – to około 300 stron. Starałem się zachować balans między faktografią (nazwiskami, datami itp.), a pewnym kolorytem wydarzeń, anegdotą i fabułą. Mam wrażenie, że udało mi się zbalansować także objętość wątków prywatnych i polityczno-wojskowych.

A dla kogo ją napisałeś?

M.G.: Wydaje mi się, że jest grupa czytelników, których ciekawi historia Piłsudskiego. W końcu ciągle się o nim mówi i nie da się chyba znaleźć polskiego miasta czy miasteczka bez ulicy albo placu jego imienia. Tych czytelników odstrasza albo objętość, albo hermetyczna forma innych biografii. Po prostu mam nadzieję, że moja książka jest bardziej przystępna. Ale starałem się też zadbać o bardziej wymagającego czytelnika i myślę, że niektóre moje interpretacje znajdą swoich polemistów.

Czy Piłsudski może dziś być autorytetem?

M.G.: Jeśli chodzi o autorytet w stylu dobrotliwego dziadka, który powie mądre słowo i przytuli, to na pewno nie. Trudno mi sobie wyobrazić, by mógł być współcześnie autorytetem politycznym, mężem stanu. No, może w zakresie osobistej bezinteresowności, jeśli chodzi o dobra materialne.

Jeśli doszukiwałbym się czegoś ponadczasowego, co i dziś byłoby niezwykle imponujące, to szukałbym tego wśród jego cech charakteru. Wydaje mi się, że miał sporo takich, które w dzisiejszym świecie bardzo się przydają – pewną umiejętność jasnego oglądu sytuacji, nawet niekorzystnej. Dostrzeganie, wbrew wpływowi otoczenia, oczywistości. Wykazywał ogromną determinację w dążeniu do dalekosiężnego celu i umiał podporządkować mu całe życie. Wszystkie swoje „szczegółowe” działania zestawiał właśnie z nim. Pod tym względem przypomina mi wielu współczesnych milionerów, którzy potrafią myśleć odważnie i jeszcze odważniej działać.

Czy jest jeszcze coś do odkrycia w Piłsudskim? Jakiś obszar jego życia, o którym nic nie wiemy?

M.G.: Nie można tego wykluczyć. Oczywiście, jeśli nic o tym nie wiemy, to i ja nie wiem. Wiem natomiast o kilku aspektach jego życia, które czekają na dalsze objaśnienie. Dziś można powiedzieć, że badania nad życiorysem Piłsudskiego są prowadzone w dwóch najważniejszych kierunkach. Pierwszy to badanie kontekstu. Poszerzanie wiedzy o współpracownikach, ale i konkurentach, zakulisowych rozgrywkach, dyplomacji itp. Drugi to badania nad źródłami. Ciągle pozostaje sporo do odkrycia. Historycy badają archiwa, które były dla nich niegdyś niedostępne. Przykładowo Jerzy Gaul bada archiwa tajnych służb niemieckich i austriackich. Sprawą kontrowersyjną wciąż pozostaje skala zaangażowania Piłsudskiego we współpracę z Austriakami. Inny badacz, Henryk Głębocki – dokąd nie został wydalony z Rosji – eksplorował archiwa tajnej carskiej policji; ochrany.

Są też źródła, o których wiemy, że istnieją, ale nie mamy do nich dostępu. Najważniejszym z nich jest korespondencja Józefa Piłsudskiego i jego drugiej żony – Aleksandry Szczerbińskiej. Listy – jak wiadomo – są przechowywane przez rodzinę.

Jeszcze większą bombą byłoby odnalezienie korespondencji Piłsudskiego i dr Eugenii Lewickiej. W zbiorach Instytutu Piłsudskiego w Ameryce znajduje się notatka, wedle której taka korespondencja przetrwała wojnę w Kanadzie i została po wojnie zabrana przez matkę Eugenii Lewickiej do Australii. Nawet badacze życiorysów Piłsudskiego mają swojego Świętego Graala.

Maciej Gablankowski (ur. 1980) – z wykształcenia historyk i amerykanista, z zawodu wydawca, redaktor i menedżer. Prywatnie mąż i ojciec dwójki dzieci, żeglarz i snowboardzista.

KONKURS DLA CZYTELNIKÓW BLOGA POLACY1920.PL! KLIK

1. POSTANOWIENIA OGÓLNE
   1.1. Organizatorem konkursu pod nazwą „Portret przewrotny” (dalej zwanego „Konkursem”) jest Fundacja Instytut Łukasiewicza, adres: ul. Jaskółcza 4/1, 30-105 Kraków (dalej zwana „Organizatorem”). Fundatorem nagród jest Wydawnictwo Znak.
   1.2. Konkurs jest organizowany na zasadach określonych niniejszym regulaminem (dalej zwanym „Regulaminem”) i zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.
   1.3. Regulamin Konkursu jest dostępny w siedzibie Organizatora.
   1.4. Uczestnikiem Konkursu może być wyłącznie pełnoletnia osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, zamieszkała na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
   1.5. W Konkursie można brać udział wyłącznie osobiście, tj. niedopuszczalne jest dokonywanie zgłoszeń konkursowych w imieniu osób trzecich. Osoba, która przystąpiła do Konkursu (dalej: zwana „uczestnikiem”), jest związana warunkami niniejszego Regulaminu.
   1.6. Konkurs zostanie przeprowadzony w serwisie Facebook na fanpage’u bloga Polacy1920.pl tj. pod adresem: https://www.facebook.com/Polacy1920pl-104466047971723/.
   1.7. Konkurs nie jest w żaden sposób sponsorowany, popierany, przeprowadzany ani związany z serwisem Facebook. Nadto serwis Facebook nie ponosi odpowiedzialności z tytułu przeprowadzenia Konkursu wobec jego uczestników. Wszelkie roszczenia z tego tytułu uczestnicy powinni kierować bezpośrednio do Organizatora.
   1.8. W Konkursie nie mogą brać udziału pracownicy i współpracownicy Organizatora, Fundatora nagród i inne osoby współpracujące przy organizacji i prowadzeniu Konkursu, jak również członkowie rodzin wyżej wymienionych osób i osoby pozostające z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym.
2. CZAS TRWANIA KONKURSU
   2.1. Konkurs będzie trwał od 16 października 2020 r. od momentu ogłoszenia do 20 października 2020 r. (do godziny 23:59).
   2.2. Tylko od momentu ogłoszenia konkursu do określonej daty i godziny jego zakończenia będzie można dokonywać zgłoszeń do konkursu.
   2.3 Lista laureatów Konkursu zostanie ogłoszona w komentarzu pod postem konkursowym w terminie nie później niż 25 października 2020 r.
3. PRZEBIEG KONKURSU
   3.1. W celu wzięcia udziału w Konkursie uczestnik powinien odpowiedzieć na zadanie konkursowe polegające na napisaniu odpowiedzi pod postem konkursowym: „Napisz, jakie historie lub anegdoty z życia Marszałka Józefa Piłsudskiego były dla Ciebie najbardziej zaskakujące” (dalej zwanej odpowiedzią).
   3.2. Treść Odpowiedzi nie może naruszać przepisów powszechnie obowiązującego prawa ani praw osób trzecich, dóbr osobistych osób trzecich, praw własności intelektualnej, jak również nie może zawierać zwrotów powszechnie uznanych za obelżywe. Odpowiedzi na zadanie konkursowe nie spełniające wymogów Regulaminu, w szczególności nie związane z tematyką Konkursu, będą wykluczane z Konkursu przez Organizatora.
   3.3. W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu Konkursu Organizator powoła trzyosobową komisję (zwaną dalej „Komisją”), w skład której wejdzie trzech przedstawicieli Organizatora. Komisja zobowiązana będzie do pełnienia nadzoru nad przestrzeganiem postanowień Regulaminu przez uczestników i podejmowania innych czynności, wskazanych w Regulaminie. W razie braku porozumienia wszystkich członków Komisji, decyzje Komisji zapadają większością głosów.
   3.4. Komisja przyzna 2 nagrody dla 2 laureatów, którzy, zdaniem Komisji, udzielili najbardziej merytorycznych, trafnych i kreatywnych odpowiedzi.
   3.5. Przy wyborze najlepszych Odpowiedzi Komisja będzie się kierować własnym uznaniem i weźmie pod uwagę przede wszystkim kreatywność, pomysłowość oraz poziom wiedzy i refleksji.
4. Prawa autorskie. Dane osobowe
   4.1. Uczestnik niniejszym oświadcza, że: (i) jest jedynym autorem Odpowiedzi zgłoszonych przez niego do Konkursu; (ii) Odpowiedź nie narusza praw osób trzecich; (iii) przysługują mu wyłączne i niczym nieograniczone autorskie prawa majątkowe do Odpowiedzi; (iv) Odpowiedź nie stanowi opracowania w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
   4.2. Laureat wyłoniony w wyniku procedury opisanej w pkt 3 Regulaminu, z chwilą zawiadomienia laureata o wygranej w Konkursie, udziela Organizatorowi i Fundatorowi nagród, każdemu z osobna, niewyłącznej, nieodpłatnej licencji do zgłoszonej w Konkursie Odpowiedzi, zwanej dalej „Utworem”, na okres 5 lat, bez ograniczeń terytorialnych, wraz z prawem do sublicencji na rzecz osób trzecich, na następujących polach eksploatacji:
   1) zwielokrotnianie dowolną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
   2) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
   3) publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, jak również publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym (Internet), w tym w serwisach mobilnych i w aplikacjach mobilnych;
   4) wykorzystanie Utworu i jego fragmentów w celach promocyjnych i reklamowych, we wszelkich formach reklamy i promocji, w tym: w formie reklamy prasowej, telewizyjnej, kinowej, zewnętrznej i internetowej, na dowolnych stronach i domenach internetowych i w serwisach mobilnych, w materiałach i gadżetach promocyjno-reklamowych, i innych formach promocji, na wszystkich polach eksploatacji wskazanych w niniejszym pkt;
   5) wykonywanie autorskiego prawa zależnego do Utworu (rozporządzanie i korzystanie z opracowania Utworu) wraz z prawem do zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego do Utworu, na wszystkich polach eksploatacji wskazanych w niniejszym pkt.
   4.3. Administratorem danych osobowych uczestników Konkursu jest Organizator. Organizator oświadcza, że będzie przetwarzał dane osobowe uczestnika w zakresie podanym w formularzu zgłoszeniowym zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r., Nr 101, poz. 926, z późn. zm.) w celu prawidłowego przeprowadzenia Konkursu. Organizator gwarantuje prawo wglądu uczestnika do jego danych osobowych i do ich poprawiania, jak również do żądania zaprzestania przetwarzania danych osobowych uczestnika. Dane osobowe nie będą udostępniane innym podmiotom. Podanie danych jest dobrowolne, jednakże konieczne do wzięcia udziału w Konkursie i odbioru nagrody.
5. NAGRODY
   5.1. Nagrodami przeznaczonymi dla laureatów Konkursu są: dwie książki „Piłsudski. Portret przewrotny” Macieja Gablankowskiego (2 książki dla 2 laureatów)
   5.2. Nagrody w Konkursie są wydawane przez Organizatora.
   5.3. Informacje o przyznaniu nagrody laureatom zostaną wysłane w wiadomości prywatnej na portalu Facebook w ciągu 5 dni roboczych od momentu ogłoszenia listy laureatów. Nagrody zostaną wysłane na koszt Fundatora pod adresy wskazane w wiadomości prywatnej przez laureatów.
   5.4. W przypadku nie podania przez laureata adresu do wysyłki nagrody w terminie 14 dni od dnia wysłania informacji o nagrodzie, prawo do niej wygasa.
   5.5. Organizator zastrzega, że nagrody rzeczowe nie podlegają zamianie na ich równowartość pieniężną. Laureatom nie przysługuje prawo do wyboru nagrody i zastrzeżenia szczególnych właściwości nagrody.
6. POSTĘPOWANIE REKLAMACYJNE
   6.1. Wszelkie reklamacje dotyczące Konkursu uczestnicy powinni zgłaszać najpóźniej w terminie 5 dni od dnia rozwiązania Konkursu, tj. od ogłoszenia listy laureatów w formie pisemnej na adres Organizatora: Fundacja Instytut Łukasiewicza, ul. Jaskółcza 4/1, 30-105 Kraków.
   6.2. Reklamacje pisemne należy wysłać listem poleconym. Decyduje data stempla pocztowego.
   6.3. Reklamacja powinna zawierać: imię, nazwisko, dokładny adres – w przypadku reklamacji w formie pisemnej, numer telefonu, jak również dokładny opis i uzasadnienie reklamacji.
   6.4. Reklamacje rozpatrywane będą przez Komisję. Komisja będzie rozpatrywać reklamacje uczestników na podstawie Regulaminu. Komisja rozpatrzy reklamację w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia.
   6.5. Osoba zgłaszająca reklamację otrzyma rozstrzygnięcie Komisji na piśmie na adres podany przez nią w reklamacji.