Jak najgodniej upamiętnić Tadeusza Kościuszkę? Przed takim dylematem stanęli posłowie w 1919 r. – w setną rocznicę śmierci bohatera narodowego. Dyskusje ciągnęły się wiele miesięcy. We wrześniu 1920 r. zwyciężać zaczęła koncepcja, by wodza powstania z roku 1794 upamiętniło wyjątkowe dzieło. Wieś Kościuszkowska ma być żywym pomnikiem dla naczelnika narodu. Duch jest silniejszy i trwalszy od spiżu i granitu i tę właśnie moc, tę nieśmiertelność uczuć naród pragnie wykazać – pisano w „Kurjerze Warszawskim” 24 września 1920 r. (cały artykuł można znaleźć tutaj).

Wioska Kościuszkowska była de facto siecią wiosek sierocych – zakładów wychowawczych złożonych z małych, rodzinnych gospodarstw. Model ten bardzo przypominał osiedla, które dziś znamy jako SOS Wioski Dziecięce – wychowują się tam dzieci, którymi nie mogą się opiekować rodzice biologiczni. W wioskach pod patronatem Tadeusza Kościuszki opieką miały zostać otoczone przede wszystkim wojenne sieroty.

Planowano, że w wioskach znajdą się gospodarstwa rolne, warsztaty, ochronki, szkoły powszechne i zawodowe: rolniczo-ogrodnicza i gospodarcza dla kobiet. W planie sprzed stu lat podziw budzi niezwykle nowoczesne podejście do kwestii wychowywania osieroconych dzieci – postulowano model rodzinny w miejsce „koszarowego”. Stawiano na indywidualne podejście do dziecka, ochronę jego psychiki i zabezpieczenie przed wykorzystywaniem małoletnich jako siły roboczej.

Sieroty mogą być uczestnikami wszystkich dobrodziejstw rodzinnego systemu wychowania, jeśli – zamiast zakładania wielkich sierocińców – tworzyć będziemy dla sierot małe wzorowe gospodarstwa; jeśli na gospodarzy tych sadyb dobierzemy sobie […] ludzi inteligentnych, rozumnych i dobrych […] i takim oddamy pod opiekę małą gromadkę 6–8 sierot w różnym wieku – tłumaczył ideę wioski Kazimierz Jeżewski, który opisywany model realizował z powodzeniem jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, w ramach Towarzystwo Gniazd Sierocych. Powstało wówczas siedem gniazd: w Tursku, Koziarówce, Marianówce, Puczycach, Leosinie, Radzyniu Podlaskim i Baniosze.

Nowe osiedle miało być gotowe na przyjęcie 1000 dzieci. Projekt był procedowany latami. Ustawę o utworzeniu państwowej fundacji Wieś Kościuszkowska uchwalono dopiero 23 marca 1929 r., w przeddzień 135. rocznicy wybuchu powstania kościuszkowskiego. Na potrzeby zbudowania wioski państwo przekazało majątek Rogóźno-Zamek w powiecie grudziądzkim.

Niestety przeszkodą dla rozwoju projektu okazał się niebawem katastrofalny w skutkach kryzys gospodarczy. W Rogóźnie-Zamku powstały tylko trzy zamiast zaplanowanych dziesięciu gniazd. Po wybuchu II wojny światowej organizacja Jeżewskiego funkcjonowała nielegalnie. Po 1945 r. wznowiła działalność, ale wkrótce zaczęły ją zwalczać władze komunistyczne.

Kazimierz Jeżewski zmarł w 1948 r. Jego dzieło odtworzono w kolejnych dziesięcioleciach – jako rodzinne domy dziecka, które dziś są uznawane za jedną z najbardziej korzystnych form opieki zastępczej.